بنیاد شهید آیت الله دکتر بهشتی

فقه پویای اسلام، محیط بر کلیه شئون حیات بشری است. بانکداری با وجود آن‌که پدیده‌ای مدرن و پیچیده است، در چارچوب قوانین مالی اسلام قابل تبیین می‌باشد. شهید آیت‌الله دکتر بهشتی از جمله معدود عالمان دین است که با تتبع در فقه، مقررات مالی اسلام را با شیوه‌های پیچیده بانکداری تطابق داده و مصادیق ربوی و غیر ربوی آن را به گونه‌ای منطقی به دست می‌دهد.این کتاب شامل مجموعه نوشته‌ها و گفتار ایشان پیرامون ماهیت فعالیت مشروع و نامشروع بانک‌ها و فعالیت اقتصادی سالم و اقتصاد ربوی است.

این اثر دربردارنده سلسله مباحثی پیرامون مفهوم امامت، عصمت امام، شرایط رهبر جامعه اسلامی، نقش تعیین‌کننده عنصر عدالت در برگزیدن رهبر، بازتاب ایمان و تقوای رهبر مسلمین در رفتار وی و رابطه متقابل امام و امت می‌باشد.

دو مصاحبه شهید بهشتی درباره زندگینامه‌شان، دو گزارش از فعالیت‌های مرکز اسلامی هامبورگ که پس از بازگشت به ایران در خردادماه ۱۳۴۹ در حسینیه ارشاد تهران و کانون علمی و تربیتی جهان اسلام در اصفهان ارائه شد را منتشر کرده ایم تا علاقمندان، با زندگی شهید بهشتی از زبان خودشان آشنا شوند.برخی اسناد موجود در آرشیو شخصی ایشان، متن بخشی از سفرنامه خودنوشت ایشان از تهران به هامبورگ در سال ۱۳۴۴، برخی تصاویر از مراحل مختلف زندگی و وصیتنامه ایشان هم در این کتاب گنجانده شده است.

اثری دیگر از مجموعه‌ی گفتارهای شهید آیت‌الله دکتر بهشتی درباره‌ی مباحث مختلف اقتصادی. در مجلد نخست این کتاب، مبانی نظری نظام اقتصادی اسلام از دیدگاه این اسلام‌شناس برجسته‌ی زمان ما مطرح شد. مجلد دوم، به مباحث کاربردی در اقتصاد اسلامی که بر همان مبانی پیش‌گفته استوار است خواهد پرداخت. پایان‌بخش کتاب حاضر، گفتار و گفتگویی است که وزارت بازرگانی درباره‌ی تجارت داخلی و تجارت خارجی صورت پذیرفته است.

پیش از این، در کتاب بانکداری، ربا و قوانین مالی اسلام، با بخشی از دیدگاه‏های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در حوزه‌ مباحث اقتصادی آشنا شده‌ایم. اولین مجلد کتاب نظام اقتصادی در اسلام مجموعه‌ی گفتارهای ایشان درباره‌ مباحث نظری نظام اقتصادی اسلام است. گفتارهای «زیربنای نظام اقتصادی در اسلام»، «قسط و عدل» «سه حالت سرمایه»، «کار دسته‌ جمعی»، «انفاق از دیدگاه قرآن» و «انفاق و زکات در تقابل با فقر و فاصله‏ی طبقاتی»، بخش های مختلف این کتاب را تشکیل می دهد.

شهید آیت‌الله دکتر بهشتی به عنوان آموزگار ستُرگ دین همواره در راستای تعلیمِ حقیقت دین گام برداشته و در این راه خدمات شایانی را سامان داده است.سلسله درس‌گفتارهای فلسفه دین تلاش ستوده‌ای است از شهید بهشتی برای تشریح فلسفه دین و مصون داشتن آن از کج‌فهمی‌ها برای معلمان دروس تعلیمات دینی تا آموزه‌های دین را با درک کامل تعلیم نمایند و فرصت آموزش تعلیمات دینی را به آموختن درس زندگی و تربیت نسل آینده تبدیل کنند.

«تاریخ تحلیلی قیام عاشورا» تحلیلی است جامعه‌شناختی از واقعه عاشورا، با تبیین روح قیام اباعبدالله الحسین(ع) و تشریح فلسفه نهضت حسینی(ع) با تأکید بر جهت اصلاحی حرکت که عدالت و آزادی را در افق دید به تحقق می‌نشاند.

حج یکی از شعائر بزرگ اسلامی است که درخشش ویژه‌ای در تاریخ اسلام داشته و نقش محوری در وحدت و تقویت بنیه معنوی مسلمانان دارد.در تکاپوی روحانی مناسک حج لطایفی هست که غالباً از دیدگاه ناظران بیگانه با فرهنگ اسلامی پنهان می‌ماند.شهید آیت‌الله دکتر بهشتی از نگاه یک اسلام‌شناس، با استفاده از آیات حج و با تکیه بر روح تعالیم اسلامی و مشاهدات عینی به تبیین ابعاد، ظرایف و دقایق این رکن شریعت محمدی (ص) پرداخته و فلسفه آن را تشریح می‌نماید.

سلسله گفتاری پیرامون وحی، نبوت، خاتمیت، امامت، رسالت انبیاء و مسئولیت مبلغان مکتب نبوی.شهید آیت‌الله دکتر بهشتی به شیوه مألوف با طرح مباحث چالشی، امکان اثبات عقلی خاتمیت را منتفی دانسته و به شبهات مطرح شده در این ارتباط پاسخ می‌گوید. وی با هم‌ راستا دانستن هدایت و عدالت اجتماعی در نهضت انبیاء، ضمن اشاره به مسئولیت عالمان دینی، به آسیب‌شناسی رفتاری روحانیت می‌پردازد و جلوه‌ای دیگر از منظومة فکری خود را به نمایش می‌گذارد.

«حق و معیارهارا بشناسید، بعد افراد را با آن معیارها بسنجید، ببینید این شخص تا چه اندازه اهل حق است، باید در داخل حزب جمهوری اسلامی همین (روحیه) برقرار باشد، وگرنه اینجا دیگر آن معبدی که در آغاز با هم قرار گذاشتیم نخواهد بود.» مجموعه اعلام نظرهای شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در قالب مصاحبه، یادداشت و توضیح در نشست‌های متعدد، پیرامون عملکرد و مواضع حزب جمهوری اسلامی در ارتباط با مسائل روز.

تأسیس حزبی فراگیر و هم‌سو با آرمان‌های مردم در جامعه‌ای که به دلایل مختلف از تحزب گریزان بوده، یکی از خدمات درخور توجه شهید آیت‌الله دکتر بهشتی است. تدوین نظرگاه‌های این حزب نسبت به کلیه امور فردی و اجتماعی برگرفته از تعالیم مکتب وحی یکی دیگر از فعالیت‌های تحسین‌برانگیزی است که بیانگر ظرفیت‌ها و توانمندی‌های علمی این شخصیت فرهیخته و برجسته می‌باشد.

این کتاب مجموعه‌ای شامل نقطه‌ نظرات شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در رابطه با تشکیلات، نحوه سازماندهی و طرح ایده‌های سازنده در جهت پویایی و استقلال تشکل‌های دانشجویی است. این مجموعه در 5 بخش؛ پیام به اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان در اروپا، سخنرانی در جمع دانشجویان مسلمان (ترجمه و متن عربی سخنرانی) و نظرهای مشورتی در نشست‌های اعضاء‌ شورای مرکزی تنظیم شده و حاوی نکات کاربردی بسیاری می‌باشد.

شناخت اسلام تلاشی در جهت معرفی شریعت محمدی به عنوان مکتبی که راهنمای عمل انسان در کلیه قلمروهای زندگی فردی و جمعی است، می‌باشد. این مجموعه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، با همکاری آقایان دکتر باهنر و دکتر گلزاده غفوری به منظور تدریس در مقطع متوسطه و به عنوان کتاب تعلیمات دینی تدوین و تألیف شده است.

در پی ضرورت سامان بخشی به انگیزش‌های سیاسیی تشکل‌های دانشجویی، شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در جمع دانشجویان خارج از کشور به تحلیل جامعه‌شناختی نهضت اسلامی پرداخته و موضع مکتب وحی را نسبت به وظایف گروندگان، پیامدها و دستاوردهای نهضت، برای کاربست در مقاطع مختلف تاریخی تبیین می‌نماید.این کتاب شامل دو گفتار تحلیلی با رویکرد معرفی اسلام به عنوان جریانی تاریخ‌ساز است.

«آزادی و هرج و مرج» و «حقیقت و توهم» مخدوش شده و حق از باطل به سختی قابل تفکیک خواهد بود. در این‌چنین شرایطی مناظره‌های شفاف و آگاهی‌بخش می‌تواند جامعه را به سمت آرامش و ثبات هدایت کند.پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز، جامعه تازه رهیده از اختناق با امواج توفنده این چالش‌ها روبه‌رو بود.شهید آیت‌الله بهشتی از جایگاه یکی از رهبران انقلاب اسلامی با شرکت در مناظرات آزاد متعدد، با تبیین نظرات و دیدگاه‌های حزب جمهوری اسلامی، در تشویق به پای‌بندی بر مبانی عقلانی در جو ملتهب آن ایام کمک نمود.

«خدا از دیدگاه قرآن» از جمله آثار نوشتاری بر جای مانده از شهید آیت‌الله دکتر بهشتی است که کوششی عالمانه و نوجویانه در زمینه شناخت معارف قرآن می‌باشد. این کتاب رساله دکتری ایشان بوده و با توجه به بحران‌های فکری سیاسی دهه‌های 40 و 50 تدوین و تألیف شده است.دوری از تعصب و پیش‌فرض‌های محدود کننده، همچنین پاسخگویی به نیازهای نسل جست‌وجوگر از ویژگی‌های این اثر است.

امر به معروف و نهی از منکر به رغم اهمیت حیاتی در جامعه اسلامی، به واسطه کج‌فهمی‌ها و برداشت‌های سطحی و همچنین اجرای ناصحیح، کارآیی خود را در میان اجتماع مسلمانان از دست داده است.سالم‌سازی محیط اجتماع و فراهم نمودن شرایط اجرای عدالت اجتماعی وجه همت این فریضه اسلامی است.این کتاب دربردارنده سلسله مباحث شهید آیت‌الله دکتر بهشتی پیرامون این مهم، ضمن تفسیر آیات مربوطه به آن در سوره آل عمران می‌باشد.

«بهداشت و تنظیم خانواده» متضمن تأکید بر رعایت مصالح خانواده و پیش‌بینی مشکلات کثرت عائله از جنبه‌های اقتصادی، تربیتی و اجتماعی است.دکتر بهشتی با عنایت به ضرورت توجه به واقعیت‌های زندگی کنونی با ورود به مسائل بحث‌برانگیز از قبیل موضوعاتی چون تنظیم خانواده، تعقیم و سقط جنین در جمع متفکران مسلمان و پزشکان اندیشمند با جسارت علمی و متانت همیشگی، دیدگاه‌های سنتی را به چالش می‌کشد.این کتاب گردآمده مجموعه نشست‌های علمی در جمع انجمن اسلامی پزشکان، با حضور اندیشمندانی همچون استاد مطهری و ... است.

مجموعه رهیافت‌هایی قرآنی پیرامون موضوع شناخت؛ این کتاب حاصل دل مشغولی های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی در سال‌های منتهی به پیروزی انقلاب است. در این مقطع مباحث متفاوتی از موضوع شناخت به صورت کتاب و یا جزوه از سوی فعالان سیاسی و اجتماعی و طیفی از اندیشه‌ورزان مسلمان و غیر مسلمان، انتشار می‌یافت که لازم بود از موضع کارشناسی و جایگاه مکتب وحی نیز به تبیین آن پرداخته و به شبهات متعددی که پیرامون شناخت از دیدگاه اسلام مطرح بود پاسخ گفته شود.این کتاب پاسخی است درخور توجه به این نیاز ذهن‌های جست‌وجوگر.

این اثر حاوی سلسه درس‌گفتارهایی در موضوع شناخت مکاتب مادی و مقایسه آن‌ها با فلسفه اسلامی به زبانی ساده است.این مباحث در پی به وجود آمدن فضای تبلیغی برای اندیشه‌های مادی، به عنوان تنها ایدئولوژی علمی، در دهه 60، خطاب به دانشجویان مسلمان تعلیم شده است.

آئین اسلام پیروان خود را آنچنان تربیت می‌کند که غیر از خدا کسی را ستایش نکنند؛ چراکه ستایش غیر خدا، شخصیت‌های دروغین و مستبد به بار می‌آورد و موجب پیدایش استکبار و خودکامگی می‌شود.سرود یکتاپرستی تعلیم و تبیین آئین توحید و یکتاپرستی با تشریح فلسفه نماز است.این کتاب شامل پنج مقاله و خطابه پیرامون نماز می‌باشد.

«چیستی جهان» و «چگونه زیستن» همواره مایه دل مشغولی نوع بشر و انگیزه تکاپوی وی برای رهیافتی خاص جهت بهتر زیستن بوده است. در عصر جدید نیز تلاش برای یافتن پاسخ‌های درخور برای آن «چیستی» و این «چگونگی» ادامه یافته و سر از جدایی علم از مابعدالطبیعه در آورده است. به طوری که جداانگاری مطلق «هست»ها از «باید»ها، از مختصات فلسفه اخلاق نوین است.مباحث این کتاب کوششی است تا از میان انبوه پرسش‌ها و چالش‌ها راهی به سوی حقیقت حیات مطلوب نمایانده شود و در این راه از فلسفه و عرفان اسلامی نیز مدد گرفته شد.

قانون اساسی جمهوری اسلامی بازتاب آراء و اندیشه‌های عالمان دینی و حاصل گفت‌وگوها و تبادل نظرهایی است که میان خبرگان درگرفته است.تأکید بر مبانی این میثاق ملی می‌تواند سوء برداشت و قرائت‌های مغایر با هدف و دیدگاه زبدگانی که به تدوین اصول آن پرداخته‌اند را توضیح‌گر باشد.این مجموعه شامل نظرات تفصیلی و تفسیری آیت‌الله دکتر بهشتی در ارتباط با قانون اساسی است که خود نیز نقش مهمی در تدوین آن ایفا نموده است.

مباحث مربوط به مواضع حزب بیشتر در جلساتی که با شرکت بنیانگذاران حزب تشکیل می شد انجام می گرفت و با تقسیم کاری که صورت گرفته بود، به کار تدوین مواضع پرداخته می شد. پس از آنکه حاصل کل در کتاب کم حجم «مواضع ما» منشر شد. فشردگی مباحث و مطالب آن، ارائه تفصیلی آن را ضروری ساخت. از همین رو، کلاس های مواضع تفصیلی حزب به صورت جلسات هفتگی و با شرکت اعضایی که از سراسر کشور مشتاقانه در آن شرکت می کردند، با درس گفتار های آیت الله بهشتی، آغاز شد و پس از یازده جلسه، با شهادت ایشان، ناتمام ماند.